یکی از ابعاد مدیریت یک گروه تربیتی، اداره جلسات محتوایی آن می باشد. یکی از محورهای اصلی این بعد آموزش مباحث بصیرتی یا معرفتی بوده و سرگروه صالحین براساس یک فرآیند صحیح آموزشی و مبتنی بر اصول علمی یادگیری، دانش خود را به متربی انتقال می دهد. در یک فرآیند ساده برای اداره صحیح جلسات محتوایی می بایست به سه پرسش اساسی پاسخ دهیم :

1. چه بگوییم ؟
2. چگونه بگوییم ؟
3. از چه منابعی استفاده کنیم ؟

هر یک از این بخش ها خود اصول و فرآیندهایی را شامل می شود که به صورت تفصیلی در منابع مختلف قابل دستیابی است. ما در صدد هستیم تا در این شماره به گام اول این سه گانه بپردازیم.

اصولاً انتخاب موضوعات محتوایی صحیح می بایست مبتنی بر نیاز مخاطبین باشد. ارايه تعريف دقيق و صريحي از نياز آسان نيست و به همين دليل از مفهوم نياز ممكن است تعابير و تفاسير مختلف ومتفاوتي ارايه شود. در حقيقت  نياز، عبارت است از فاصله بين وضع موجود و آنچه كه بايد باشد. نياز ممكن است به صورت« نياز احساس شده» باشد يعني نيازي كه بوسيله فرد يا يك جامعه تشخيص داده مي شود، و يا «‌نياز واقعي»باشد، يعني نيازي كه توسط مطالعه كارشناسانه مشخص مي گردد. به هر حال نيازهاي احساس شده بايد طوري هدايت شوند تا در مسير نيازهاي واقعي قرار گيرند. لذا گام اول اداره محتوایی یک گروه به صورت مستقیم وابسته به نیازسنجی در گروه می باشد.

نیاز سنجی ( تعیین نیازهاي ) آموزشی عبارتست از “شناسایی نیازها ( فاصله میان ” آنچه هست ” و آنچه باید باشد “) و درجه بندي آنها به ترتیب اولویت و انتخاب نیازهایی که باید کاهش یافته و یا حذف شود. نیاز سنجی می تواند منتج به شناسایی مقاصد، اهداف و میزان تحقق آن اهداف و مقاصد گردد و بدین لحاظ مبناي برنامه ریزي قرار میگیرد و به همین جهت شایسته تامل، توجه و سرمایه گذاري است.

اصول نیازسنجی در گروه تربیتی :

نیازسنجی متربیان بر اصولی استوار است که برخی از این اصول عبارتند از :

1. اصل رعایت سن متربی: یکی از ویژگی هایی که می تواند باعث شناخت نسبی شما از نیازهای متربیان گردد، بازه ی سنی آنها می باشد. انسان در هر بازه ی سنی دچار یک چالش های معرفتی خاص گردیده و ابزار ارتباطی و یادگیری خاص خود را طلب می کند. به طور مثال برای تفهیم مطالب به کودک مواد آموزشي را در اختيار او قرار دهيد، او را عضو کتابخانه کنيد، وسائل نقاشي را در اختيار او بگذاريد و با تهيه‌ي خمير بازي و ديگر اسباب‌بازي‌هايي که خلاقيت کودک را به کار مي‌اندازد، زمينه‌ي شکوفايي فکري او را فراهم سازيد[1]. در مقابل برنامه هایی مانند آموزش نظامی برای نوجوانان و جوانان بسیار جذاب بوده و با استفاده از ظرفیت‌های آن می‌توان علاوه بر آموزش افراد، زمینه‌های ارتباط اعضا با بسیج را فراهم نمود[2].
2. اصل رعایت سطح تربیتی: سرگروه باید توجه داشته باشد که وضعیت ارتباطی او با متربی، در انتخاب موضوعات و حجم آموزش ها بسیار موثر می باشد. افرادی که در مرحله جذب هستند، انگیزه آموزش به روش های رسمی و خشک را نداشته و نمی توان بر آنها تکلیف علمی دشوار مقرر نمود. برعکس کسانی که در مرحله رشد می باشند که ظرفیت قرارگیری در یک سیر آموزشی جدی را خواهند داشت[3].
3. اصل رعایت استعداد متربی: از مولفه های موثر دیگر در نیازسنجی و پس از آن آموزش متربیان، استعدادهای خدادادی آنها می باشد. برخی از متربیان استعداد درک و پذیرش برخی از معارف دقیق توحیدی را نداشته و تبیین این مباحث برای آنها می تواند مضر نیز باشد.[4]
4. اصل رعایت ضرورت ها: در سیر آموزشی متربیان در مدل تشکیلاتی صالحین این نکته مهم است که برخی از آموزش ها برای عموم بسیجیان ضروری بوده و باید مورد توجه سرگروه قرار گیرد. اما برخی دیگر از آموزشها مختص به گروه خاصی از بسیجیان می باشد و آموزش آنها به همه ضرورتی نخواهد داشت. به طور مثال کسب آمادگی جسمانی و دفاعی از دسته اول بوده و لذا می بایست تمام بسیجیان سطح معینی از مهارت ها را در این حوزه داشته باشند. در مقابل مهارت گروه داری و معرفت افزایی از دسته دوم معلومات بوده و صرفاً برای بسیجیانی مناسب است که می خواهند در حوزه تربیتی نقش آفرینی کنند.[5]
5. اصل توجه به عرصه عمل: از دیگر اصولی که در انتخاب می بایست بدان توجه کرد این است که موضوعاتی در اولویت بیان هستند که سرگروه می تواند برای آنها عرصه عمل و نقش آفرینی محیا نموده و باعث تعمیق معارف و رفتارسازی در متربیان گردد. مطالب انتزاعی بدون کاربرد در اولویت قرار نخواهند داشت. به طور مثال یکی از زمانهای مناسب برای تبیین اهمیت توسل به ائمه(ع)، در اردوهای زیارتی می باشد[6].

برای نیازسنجی و انتخاب موضوع مناسب می توان اصول دیگری را نیز بیان نمود که از حوصله این نوشتار خارج است.

[1] جزوه مخاطب شناسی ۱ : تربیت دینی، معاونت تعلیم و تربیت سازمان بسیج، کودک ص۶۶

[2] جزوه تثبیت، معاونت تعلیم و تربیت سازمان بسیج، کودک ص۱۶

[3]  رجوع شود به جزوات جذب، تثبیت و رشد تولیدی معاونت تعلیم و تربیت سازمان بسیج

[4] عیار صالحین : راهنمای استادیاران شجره طیبه صالحین ، سید محمد جواد امامپور و همکاران، ص۱۲۲

[5] عیار صالحین : راهنمای استادیاران شجره طیبه صالحین ، سید محمد جواد امامپور و همکاران، ص۸۲

[6] درسنامه آموزش فرماندهان پایگاه های مقاومت، معاونت تعلیم و تربیت سازمان بسیج ۱۳۹۶